Yếu tố nào ảnh hưởng đến điểm PISA 2015?

Tôi lại có dịp "táy máy" với dữ liệu PISA 2015, và lần này tôi chỉ tập trung vào Việt Nam. Câu hỏi mà tôi muốn trả lời là yếu tố nào ảnh hưởng đến điểm kiểm định PISA 2015 ở học sinh Việt Nam? Câu trả lời cũng có vài điều ngạc nhiên và đáng chú ý ...

Giả thuyết đặt ra là ngoài vùng và loại trường, các yếu tố kinh tế có ảnh hưởng đến điểm PISA. Do đó, tôi tập trung vào các yếu tố cụ thể như vùng (1=bắc, 2=trung, 3=nam), nơi cư trú (1=thành thị, 2=nông thôn, 3=vùng xa), loại trường (1=trường công, 2=bán công hay trường tư). Ngoài ra, tôi xem xét đến các chỉ số phản ảnh tình trạng kinh tế của học sinh:

· Hisei: chỉ số phản ảnh nghề nghiệp của cha mẹ;

· Wealth: sự giàu có của gia đình;

· HISCED: Trình độ học vấn cao nhất của cha mẹ;

· ESCS: chỉ số phản ảnh kinh tế, xã hội và văn hoá;

· ICTRES: tài nguyên viễn thông và công nghệ thông tin.

Kết quả có thể thấy qua các biểu đồ dưới đây:

1. Phân tích theo miền

Trong tổng số 5826 học sinh tham gia kì kiểm định PISA lần này, 34% (1958) học sinh từ miền Bắc, 34% (2006) từ miền Trung, và 32% (1862) từ miền Nam. Nhìn chung, điểm PISA năm nay không khác mấy giữa các miền. Học sinh miền Bắc có điểm toán trung bình là 501, cao hơn miền Trung (492) và miền Nam (496). Riêng điểm và khoa học, thì học sinh miền Nam có điểm cao nhất (528), kế đến là miền Trung (524), và miền Bắc (523). Về điểm môn đọc và hiểu, học sinh miền Nam cũng có điểm cao nhất (493) so với miền Trung (488) và miền Bắc (489).

Điểm trung bình môn toán, khoa học và đọc & hiểu cho học sinh ba miền Bắc (1), Trung (2), và Nam (3).

Đây là một "phát hiện" thú vị. Thú vị là vì so với năm 2012, học sinh miền Nam có điểm toán, khoa học và đọc thấp nhất so với học sinh miền Bắc và miền Trung. Sự thay đổi này là một đề tài nghiên cứu rất hay cho những ai quan tâm đến đo lường giáo dục.

2. Phân tích theo nơi cư trú

Tính chung, có 2851 (49%) học sinh vùng thành thị, 2565 (44%) học sinh vùng nông thôn, và 410 (7%) từ vùng sâu vùng xa. Xu hướng chung là học sinh ở vùng thành thị có điểm cao hơn học sinh vùng nông thôn, và học sinh vùng quê có điểm cao hơn học sinh vùng xa. Chẳng hạn như điểm trung bình môn toán của học sinh thành thị là 506, khoảng 14 điểm cao hơn học sinh vùng nông thôn (492), và 56 điểm cao hơn học sinh vùng xa (450). Xu hướng khác biệt tuyến tính như thế cũng quan sát cho điểm khoa học và điểm đọc & hiểu. Điểm trung bình môn toán, khoa học và đọc & hiểu cho học sinh ba miền Bắc (1), Trung (2), và Nam (3).

Điểm trung bình môn toán, khoa học và đọc & hiểu cho học sinh sống ở thành thị (1), nông thôn (2), và vùng xa (3).

3. Phân tích theo loại trường

Đa số học sinh (5322 hay 91%) học sinh từ các trường công, và số còn lại là trường bán công. Học sinh trường công có điểm cao hơn trường bán công hay trường tư thục. Sự khác biệt là khoảng 35 điểm cho môn toán, 42 điểm khoa học, và 37 điểm cho môn đọc & hiểu. Điểm trung bình môn toán, khoa học và đọc & hiểu cho học sinh sống ở thành thị (1), nông thôn (2), và vùng xa (3).

Điểm trung bình môn toán, khoa học và đọc & hiểu cho học sinh trường công (1) và bán công (2).

4. Ảnh hưởng của các yếu tố kinh tế - xã hội

Ba yếu tố trên (miền, nơi cư trú và loại trường) chỉ giải thích khoảng 5-6% phương sai điểm của ba môn toán, khoa học, và đọc & hiểu. Câu hỏi là các yếu tố kinh tế giải thêm khoảng bao nhiêu phần trăm? Tất cả các yếu tố như nghề nghiệp của cha mẹ, trình độ học vấn cao nhất của cha mẹ, sự giàu có của gia đình, v.v. chỉ giải thích thêm khoảng 10%. Nói cách khác, tất cả các yếu tố vùng miền, loại trường và thành phần kinh tế - xã hội - nghề nghiệp của cha mẹ hoặc gia đình chỉ giải thích khoảng 16% tổng phương sai của 3 điểm PISA.

Mối liên quan giữa giàu có của gia đình (WEALTH) và điểm thi cho 3 môn toán, khoa học và đọc & hiểu. Đường biểu diễn cho 3 miền Bắc, Trung, và Nam.

Câu hỏi quan trọng là trong các yếu tố vừa mô tả, yếu tố nào quan trọng? Dùng phương pháp ML với 10-fold validation, tôi phát hiện loại trường có ảnh hưởng cao nhất, kế đến là nơi cư trú, chỉ số phản ảnh kinh tế, xã hội và văn hoá, trình độ học vấn của cha mẹ, sự giàu có của gia đình. Tôi nghĩ đây là một phát hiện thú vị và sẽ cần phải khai thác thêm.

Chỉ số đo tầm quan trọng của mỗi yếu tố ảnh hưởng đến điểm môn toán.

Khác biệt về điểm môn toán (trái), khoa học (giữa), và đọc & hiểu (phải) giữa các trường. Có tất cả 188 trường tham gia PISA. 

Nhưng câu hỏi là 84% còn lại là do yếu tố nào? Để trả lời câu hỏi này chúng ta cần phải xem xét đến dao động giữa các trường. Nhưng đây là đề tài khác sẽ khai thác thêm trong tương lai. Tôi cần tìm một vài bạn quan tâm đến đo lường giáo dục và khoa học xã hội để hợp tác viết một bài báo khoa học về kết quả PISA năm 2015.